fot. Relacja z pierwszego udokumentowanego meczu “Sandecji”, drużyny piłki nożnej II Gimnazjum w Nowym Sączu w 1909 r.
O tym jak dla kibiców ważne są tradycje i historia swoich ukochanych klubów, niech świadczy krakowski spór starszeństwo pomiędzy „Cracovią” a „Wisłą”. Nowy Sącz również posiada długie footballowe tradycje. Pod koniec pierwszej dekady XX w., wzorem Krakowa i Lwowa, zawiązały się tutaj pierwsze drużyny piłki nożnej. Najnowszymi badaniami w tym temacie najbardziej będą zainteresowani kibice „Sandecji”. Z wyrwanych strzępów historii wynika, że tradycje najstarszego klubu sportowego na Sądecczyźnie mogą sięgać nawet 1908 r. o czym w poniższym artykule opowie lokalny historyk, Piotr Kazana.
Sokole fundamenty
Fundamenty pod jego budowę postawiło Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, które swoją działalności rozpoczęło w Nowym Sączu w 1887 r. Ludzie z nim związani byli pionierami wychowania fizycznego na Ziemi Sądeckiej. Na przełomie XIX i XX w. na ziemie polskie przebojem wdarły się gry i zabawy ruchowe, z footballem na czele. Pedagodzy oraz instruktorzy gimnastyki z „Sokoła” stopniowo wprowadzali w galicyjskich szkołach piłkę nożną, jako element zajęć wychowania fizycznego. W szczególności przyjęła się we Lwowie oraz Krakowie. Tam zawiązały się pierwsze drużyny piłki nożnej. Również w Nowym Sączu football znalazł entuzjastów w osobach profesorów miejscowych gimnazjów, jednocześnie związanych z „Sokołem”.
Sandecja 1909, a może …. 1908?
W roku szkolnym 1908/1909 w murach II Gimnazjum za sprawą prof. Stanisława Kochanowskiego zawiązało się uczniowskie „Koło Sportowe”. Studenci, tak wówczas nazywano gimnazjalnych uczniów, szczególnie oddawali się grze w piłkę nożną. Swoją drużynę ochrzcili mianem „Sandecja”, co należy łączyć z łacińską nazwą Nowego Sącza i Sądecczyzny: Nova Civitas Sandecz i Sandecia. W kwietniu na zaproszenie działaczy „Wisły”, udali się do Krakowa, co dzisiaj dla sympatyzujących z „Cracovią” kibiców „Sandecji” jest niewyobrażalne, aby na własne oczy obejrzeć mecz „Wisły” z „Pogonią” Lwów. Późniejsze wydarzenia potwierdziły związki działaczy „Sandecji” i „Wisły”. Pokłosiem widowiska było jeszcze większe rozbudzenie footballowej pasji. Młodzi piłkarze „Sandecji” swój pierwszy udokumentowany mecz rozgrali 29.09.1909 r. z miejscową drużyną „Sokoła”. Zawody zakończyły się zwycięstwem studentów 6-1, o czym donosiła krakowska „Nowa Reforma” w dniu 2.10.1909 r. oraz lwowski „Wiek Nowy” z dnia 9.10.1909 r. Tydzień później spore zainteresowanie wywołał przyjazd do Nowego Sącza gimnazjalnej drużyny „Skawa” Wadowice. Co ciekawe, w relacji z tego wysoko przegranego przez sądeczan spotkania 0-6 , na łamach „Wieku Nowego” z dnia 9.10.1909 r. pojawia się informacja o tym że (…) tutejszy klub datuje się od 1,5 roku. Autor notatki sugeruje, że „Sandecja” istniała już w 1908 r. Póki co czeka ona na potwierdzenie. Z całą jednak pewnością, drużyna istniała w 1909 r.
Najbardziej znanym zawodnikiem „Sandecji” w tym czasie był Władysław Cyganiewicz, brat słynnego zapaśnika Stanisława „Zbyszko” Cyganiewicza”. Po zdaniu matury w 1911 r. jak wielu jego rówieśników opuścił Nowy Sącz, a sam poszedł w ślady starszego brata, zdobywając później wiele zapaśniczych międzynarodowych tytułów.
Najstarsze zdjęcie drużyny “Sandecji” i “Grunwaldu” (koszulki z białą gwiazdą) z 1911 r. : Nowości Ilustrowane, nr 39, 1911 r., s. 8.
Klub Sportowy „Grunwald-Czerwoni” Nowy Sącz
Dotychczas powszechnie uznawano, że „Sandecja” zawiązała się w 1910 r. Przez lata dowodem w tej sprawie była notka prasowa z krakowskich „Nowości Ilustrowanych” z dnia 30.09.1911 r., Autor artykułu „Piłka nożna na prowincji” pisał: Za przykładem Lwowa i Krakowa, założono i w pięknym mieście, Nowym Sączu, kilka klubów sportowych, uprawiających grę w piłkę nożną, z których najwybitniejszymi są Sandecia i Grunwald. Sandecia istniejąca od roku, składa się z młodzież akademickiej i rękodzielniczej, która nie mając czasu na należyty training, musiała też uledz w stosunku 2:0 na matchu rezegranym 10 b. m. na błoniach wojskowych oddalonych o prawie dwa kilomytry od miasta, starszemu i silniejszemu Grunwaldowi, złożonemu z młodzieży gimnazjalnej. Z nie do końca jasnej treści notatki wynika że, „Sandecja” istnieje od roku, co wskazywało że drużyna powstała w 1910 r. lub na początku 1911 r. Drugą kwestią jest stwierdzenie, że starszą od niej drużyną jest gimnazjalny „Grunwald”. Kwerenda galicyjskiej prasy z lat 1909-1911 przyniosła rozstrzygnięcie w tej sprawie. Lwowskie czasopisma, „Słowo Polskie” z dnia 23.04.1910 r. oraz „Wiek Nowy” z 24.04.1910 r. zrelacjonowały najwcześniej znany mecz „Grunwaldu-Czerwonych”. Były to zawody rozegrane 17.04.1910 r. z „Sandecją”, co również potwierdza istnienie tej drugiej w 1910 r. W relacji zamieszczonej w „Wieku Nowym” drużynę „Grunwaldu” podpisano jako reprezentację I Gimnazjum, natomiast „Sandecję” jako studentów II Gimnazjum. Historycy sądeckiego sportu utożsamiali zespół „Grunwaldu” z wspomnianym wcześniej „Kółkiem Sportowym” uczniów II Gimnazjum, co w świetle relacji prasowych „Wieku Nowego” 9.10.1909 r. i „Nowej Reformy” z dnia 2.10.1909 r. okazało się błędem. Była nią „Sandecja”. Drużynę „Grunwaldu” łączono również z wspomnianym wcześniej „Sokołem”, który wiosną 1910 r. miał zmienić nazwę na „Grunwald”. Tak jednak z całą pewnością nie było. Zatem co się stało z istniejącą w 1909 r. drużyną „Sokoła”?
I-wszy klub piłki nożnej „Sokół” Nowy Sącz
Końcem pierwszej dekady XX w. football w Nowym Sączu stopniowo wychodził poza szkolne mury. Informacji na ten temat dostarczają dokumenty zdeponowane w Archiwum Narodowym w Krakowie – oddział w Nowym Sączu. W protokole z posiedzenia Magistratu z dnia 28.04.1910 r. odnajdujemy ślad wniosku o subwencję dla nowo założonego „Klub Footballowego”. Jego autorami byli Julian Dunikowski i Józef Płachta, związani z środowiskiem „Sokoła”. Jak wiemy, drużyna „Sokoła” rozgrywała mecze od jesieni 1909 r., i z racji powiązań wnioskodawców, to właśnie z nią należy wiązać wspomniane pismo. W kolejnym roku istnienie drużyny potwierdza nr 9 czasopisma „Przewodnik Gimnastyczny”. Natomiast słuch po niej zaginął w kolejnych latach. Dlaczego? Ponieważ występowała pod zmienioną nazwą. Wiosną 1911 r. przyjęła nazwę „Sandecja”, o czym świadczą kulisy zawiązania się Sportowego Klubu o tej samej nazwie. W jego skład weszli ludzie związani z Towarzystwem Gimnastycznym „Sokół”.
„Sandecja” = „Sokół”
Jesienią 1909 r. i wiosną 1910 r. „Wiek Nowy” określał zawodników „Sandecji” jako studentów, czyli uczniów gimnazjum. Natomiast w lipcu 1911 r. „Słowo Polskie” przedstawiło jej skład już jako akademików (słuchaczy szkół wyższych) i ludzi na stanowiskach (np. urzędnikach). Z kolei wspomniana relacja z „Nowości Ilustrowanych” z jesieni 1911 r. wskazywała że „Sandecja” składa się z młodzież akademickiej i rękodzielniczej. Oznacza to, że wiosną 1911 r. gimnazjalna drużyna „Sandecji” rozsypała się. Była to konsekwencja opuszczenia szkoły przez większość aktywnych zawodników m. in. najsłynniejszego z nich, Władysława Cyganiewicza. Ci którzy jeszcze nie opuścili murów II Gimnazjum, zasilili skład działającego od wiosny 1910 r. przy I Gimnazjum „Grunwaldu-Czerwonych”. W ten sposób powstała wspólna gimnazjalna drużyna piłki nożnej, co też tłumaczy brak jej odnotowania w sprawozdaniach obydwu szkół za lata 1910-1914. Natomiast spis członków nowosądeckiego „Sokoła” potwierdza, że kilku znanych zawodników gimnazjalnej drużyny „Sandecji” wstąpiło do tej organizacji: Jan Markiewicz, pomocnicy: Jakub Uhl i Roman Uchacz i napastnik Kazimierz Sokołowski. W tym miejscu należy wspomnieć, że gimnazjaliści mieli prawny zakaz przynależności do pozaszkolnych stowarzyszeń. Wniosek nasuwa się jeden. Chcąc dalej realizować swoja pasję, zawiązali nowy zespół z dotychczasowymi piłkarzami „Sokoła”, przeszczepiając jego atrakcyjną nazwę z czasów gimnazjalnych. Znanymi sokołami, a zarazem zawodnikami „Sandecji” byli: Tadeusz Zabża, Wojciech Szczepanek, Jan Grabowski, Józef Ulatowski, Szczurek, Stanisław Kupka, Julian Dunikowski, Józef Płachta. Co warte odnotowania, w 1911 r. działacze „Sandecji” wzięli udział w zebraniu założycielskim Polskiego Związku Towarzystwa Piłki Nożnej pod przewodnictwem krakowskiej „Wisły”. O tym wydarzeniu pisały krakowskie „Nowiny” w dniu 25.05.1911 r.
Relacja z meczu “Sandecja” – “Skawa” Wadowcie rozegranego w dniu 3.10.1909 r. w Nowym Sączu. Autor notki, sugeruje że “Sandecja” istaniała już w 1908 r.: “Wiek Nowy”, nr 2478, 9.10.1909 r., s. 7.
Lwowskie ślady. 1912 r. zawiązanie się Sportowego Klubu „Sandecya”
Szczęśliwie złożyło się to w czasie z przybyciem z Lwowa do Nowego Sącza braci Stanisława i Józefa Damsé. Stanisław w latach 1910-1911 był zawodnikiem lwowskich „Czarnych”. Józef, członek „Sokoła”, zainicjował rejestrację „Sandecji” w C.K Namiestnictwie we Lwowie jako legalne stowarzyszenie. W zbiorach Centralnego Państwowego Archiwum Historycznego Ukrainy we Lwowie znajdują się dokumenty rejestracyjne „Sandecji” z lat 1911-1912. Pierwszą nieudaną próbę rejestracji klubu podjął J. Damsé latem 1911 r. Druga podjęta rok później, zakończyła się sukcesem. 15.08.1912 r. „Sandecja” prawnie rozpoczęła swoją działalność, wpisem do rejestru stowarzyszeń C. K Namiestnictwa we Lwowie jako „Sportowy Klub Sandecya”. Z Lwowem był związany również pochodzący z Grybowa Władysław Giercuszkiewicz, student Politechniki Lwowskiej, w latach 1910-1911 zawodnik „Czarnych” Lwów, następnie „Sandecji”.
Co warte zaznaczenia, pierwsze galicyjskie drużyny piłki nożnej funkcjonowały na luźnych zasadach „dzikich drużyn”. Przez ówczesna prasę były szumnie nazywane klubami. Jednak nie posiadały żadnej mocy prawnej, i znaczyło to tyle, co zgromadzenie ludzi łączących jakiś wspólny towarzyski cel, w tym wypadku była nim gra w football. Dopiero rejestracja klubu jako niezarobkowe stowarzyszenie w C. K. Namiestnictwie we Lwowie dawało mu osobowość prawną. Dopóki do tego nie doszło, nazwy drużyn mogły być przejmowane i powielane przez inne. Tak właśnie było w przypadku „Sandecji”.
Mimo posiadania prawnej możliwości przystąpienia do powstałego w 1911 r. autonomicznego Związku Polskiej Piłki Nożnej w Galicji, „Sandecja” nie przystąpiła do tych struktur i nie wzięła udziału w rozgrywanych w latach 1912-1914 związkowych zawodach mistrzowskich.
Podsumowanie
W świetle nowych archiwalnych odkryć, tradycje Klubu Sportowego „Sandecja” w Nowym Sączu sięgają 1909 r. Jego protoplastą była zawiązana w 1908 r. drużyna piłki nożnej „Koła Sportowego” przy II Gimnazjum w Nowym Sączu, która w 1909 r. występowała pod nazwą „Sandecja”. Pierwszy udokumentowały mecz rozegrała 29.09.1909 r. z jedenastką Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” z Nowego Sącza. Wiosną 1910 r. przy I Gimnazjum w Nowym Sączu zawiązała się studencka drużyna „Grunwald-Czerwoni”. W 1911 r. drużyna „Sandecji” uległa rozpadowi. Część zawodników opuściła Nowy Sącz, inni wstąpili do „Sokoła” i połączyli się z tamtejszą drużyną. Nowy zespół otrzymał nazwę „Sandecja”. W 1911 r. Józef Damsé, działacz „Sokoła”, podjął nieudaną próbę prawnej rejestracji „Sportowego Klubu Sandecya”. Ostatecznie klub został prawnie zarejestrowany 15.08.1912 r.
Fragment sprawozdania Dyrekcji II Gimnazjum w Nowym Sączu, informujący o zawiązaniu w roku szkolnym 1908/1909 przez prof. Stanisława Kochanowskiego “Kółka Sportowego”. W 1909 r. drużyna footballowa kółka występowała pod nazwą “Sandecja”: Sprawozdanie Dyrekcji C. K. Gimnazjum II w Nowym Sączu za rok szkolny 1908/1909, Nowy Sącz 1909, s. 88-89.
Kalendarium początków Klubu Sportowego „Sandecja” w Nowym Sączu
1887 r. – zawiązanie się Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Nowym Sączu
1892 r. – otwarcie na Wólkach „Jordanówki Kowalskiego”, pierwszego na Sądecczyźnie parku zabaw i gier ruchowych.
1908 r. – zawiązanie się „Koła Sportowego” przy II Gimnazjum im. Bolesława Chrobrego w Nowym Sączu.
1909 r. – uczniowie II Gimnazjum związują drużynę piłki nożnej „Sandecja”. W tym samym czasie w Nowym Sączu swoją drużynę posiada również „Sokół”.
1910 r. – uczniowie I Gimnazjum w Nowym Sączu zawiązują drużynę piłki nożnej „Grunwald-Czerwoni”.
1911 r. – po zdaniu matury część zawodników gimnazjalnej „Sandecji” wstępuje do Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” i łączy się z tamtejszą drużyną przeszczepiając jej nazwę „Sandecja”.
1911 r. – Józef Damsé, działacz nowosądeckiego „Sokoła”, składa do C. K Namiestnictwa we Lwowie wniosek o rejestrację „Sportowego Klubu Sandecya”. Wniosek zostaje odrzucony.
1911 r. – działacze „Sandecji” wzięli udział w zebraniu założycielskim Polskiego Związku Towarzystwa Piłki Nożnej pod przewodnictwem działaczy krakowskiej „Wisły”.
15.08.1912 r. – rejestracja „Sportowego Klubu Sandecya” w C. K. Namiestnictwie we Lwowie.
PIOTR KAZANA
.
.
.
.
